کاربرد واقعیت مجازی در سلامت روان : چالش ها و جنبه های فکری آن

 

طی دو دهه گذشته شاهد نقش برجسته و کاربردی واقعیت مجازی بعنوان یک ابزار مهم در بررسی، تشخیص و مدیریت اختلالات پزشکی و روانی بوده ایم. افزایش میل و علاقه درمان گرا ها به کاربرد واقعیت مجازی در زمینه پزشکی و سلامت روان با این حقیقت نمایان شده است : تعداد مقالات دانشمندان که هرساله با این موضوع و در MEDLINE انتشار می یابد رو به افزایش است؛ در سال 1995، 45 مقاله و در سال 2003، 951 مقاله و در سال 2010 تعداد این مقالات به 3203 رسید.

تعاریف متعددی از واقعیت مجازی ارائه شده است که به در این مقاله به یکی از آن ها می پردازیم : “واقعیت مجازی اشاره به یک فضای سه بعدی و کامپیوتر محور دارد که بصورت تعاملی و چند حسی و بییننده محور عمل می کند و برای ایجاد یک چنین فضایی از چند تکنولوژی بطور هم زمان بهره می گیرد. ”

• کاربرد واقعیت مجازی در مراکز درمانی

از واقعیت مجازی به دو شیوه در مراکز درمانی استفاده می شود : یکی به عنوان ابزار شبیه ساز و دیگری به عنوان ابزار تعامل. بطور کلی پزشکان و جراحان از واقعیت مجازی بعنوان ابزار شبیه ساز استفاده می کنند در حالی که در درمان اختلالات رفتاری، ابزار تعامل بهتر عمل می کند.

در زمینه مراکز درمانی، تکنیک های واقعیت مجازی کاربرد گسترده ای دارد از تشخیص اختلال، درمان، مشاوره و توانبخشی گرفته تا طراحی بیمارستان ها. همچنین از این تکنولوژی می توان در آموزش و دستورالعمل های پزشکی، دندان پزشکی، پرستاری و پیراپزشکی استفاده نمود. علاوه بر این کاربردها، می توان به آموزش مهارت های ثبت الکتروکاردیوگرام 12 کلاهکه (ثبت ضربان قلب بوسیله برق ECG) اشاره نمود.

دانش آموزان می توانند در این زمینه فعالیت داشته و جهت یادگیری مهارت هایی که می توانند آن ها را در دنیای واقعی بکار گیرند، یک بیمار مجازی را مورد تحقیق و بررسی قرار دهند. آن ها می توانند فرآیند های مربوطه را انجام داده و حتی در محیطی امن و کنترل شده روی بیمار مجازی عمل جراحی انجام دهند؛ بدون این که خطری بیمار را تهدید کند می توانند اشتباه کنند و از آن درس بگیرند. بنابراین به کمک واقعیت مجازی، فراگیری مهارت ها با سرعت عمل بیشتری امکان پذیر خواهد بود و علاوه بر این خطری بیمار را تهدید نخواهد کرد. به همین صورت دانشجویان رشته دندان پزشکی نیز می توانند با کار کردن روی بیمار مجازی مهارت های خود را بالا ببرند.

• کاربرد واقعیت مجازی در روان پزشکی

از تکنولوژی واقعیت مجازی در زمینه درمان انواع رفتار های اعتیاد آور و در رابطه با مشاوره و درمان رفتار شناختی نیز استفاده می شود. با استفاده از VR سناریوی ” رفتار اعتیاد آور” که احتمال بروز آن وجود دارد، تکرار می شود بنابراین مشاور می تواند رفتار و یا واکنش بیمار را نسبت به این موقعیت مشاهده کند. از این اطلاعات می توان جهت تشخیص و برنامه ریزی درمان مناسب و صحیح استفاده نمود. اثر بخشی سیستم واقعیت مجازی در درمان انواع اختلالات مورد تائید قرار گرفته که در زیر به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

• آکرو فوبیا (ترس از ارتفاع)
• اسپایدر فوبیا (ترس از حشرات)
• وحشت و آگرو فوبیا (ترس از بلندی)
• اختلال ناشی از تصویر بدن
• اختلالات ناشی از خوراک (خوردن و نوشیدن)
• ترس از پرواز

 

• کاربرد واقعیت مجازی در درمان ترس ها

علاوه بر این، تکنولوژی VIRTURAL REALITY  در درمان انواع ترس ها همچون آگرو فوبیا (ترس از بلندی)، ترس اجتماعی، کلاسترو فوبیا (ترس از فضای تنگ و محصور)، تریپانو فوبیا (ترس از سوزن یا انجام تزریقات)، تونیترو فوبیا (ترس از رعد و برق) و ترس از رانندگی کاربرد دارد.

 

 

• کاربرد واقعیت مجازی در توانبخشی

از دیگر کاربرد های سیستم واقعیت مجازی می توان به شاخه توان بخشی شناختی اشاره نمود. این تکنولوژی به افراد بزرگسال و یا کودکان اوتیستیک (توهمی و خیال پرداز) کمک می کند تا مهارت های لازم جهت حفظ استقلال خود را ارتقا دهند؛ بطور مثال چگونه از خیابان عبور کنند، چطور حالات متفاوت چهره بیماران مبتلا به روان پریشی را شناسایی کنند، وقتی با شخصی صحبت می کنند چگونه نشانه های بصری و یا نیاز به دیده شدن را در خود از بین ببرند و در نهایت تعامل سیستم VR با سیستم های توهمی امکان پذیر است.

علاوه بر این از واقعیت مجازی در زمینه توانبخشی بیماری اسکیزوفرنی و برخی اختلالات دیگر بهره گرفته شده است. یکی از روش های موثر جهت بهبود اختلال عملکرد اجتماعی در بیماران مبتلا به روان پریشی، برگزاری جلسات آموز مهارت های اجتماعی است.

• کاربرد واقعیت مجازی در اختلالات ناشی از استرس پس از حادثه

یکی دیگر از کاربرد های سیستم واقعیت مجازی، استفاده از آن در درمان اختلالات ناشی از استرس پس از حادثه است (PTSD). با استفاده تکنولوژی VR بیمار در معرض منبع و ریشه اختلال خود قرار می گیرد. بطور مثال در یک میدان جنگ قرار می گیرد. منطق و اساس این نوع درمان این است که با قرار دادن بیمار در موقعیت مربوطه و آموزش ریلکسیشن، آن ها را قادر می سازد تا استرس خود را تعدیل کرده و با آن وفق پیدا کنند. علاوه بر این، هم چنان که بصورت تدریجی فرد بیمار را در این موقعیت شبیه سازی شده قرار می دهند، میزان تهدید پیش رو نیز کم می شود که این امر حس تشویش و اضطراب بیمار را کاهش می دهد. انتظار می رود که با گذشت زمان، بیمار حس تشویش و اضطرابی را که بواسطه وضعیت شبیه سازی شده بوجود آمده، از دست بدهد.

 

درمان انواع ترس با استفاده از واقعيت مجازي

 

در بیماران مبتلا به روان پریشی و جنون، از تکنولوژی VR در زمینه های مختلفی همچون تشخیص علائم، تائید همبستگی و ارتباط میان علائم، شناسایی متغیر های پیش بینی شده، تائید عوامل تصادفی، تشخیص پیش بینی های متغیر و پیش بینی های محیطی استفاده می شود.

طبق مطالعات صورت گرفته توسط محققان، کاربرد واقعیت مجازی ممکن است منجر به افزایش سطح درک ما از پارانویا شود. از این تکنولوژی بعنوان ابزاری آموزشی جهت آشنایی افراد با عواملی که علائم اختلال را بهتر و یا بدتر می کند، استفاده می شود.

 

• کاربرد واقعیت مجازی در درمان ترس از تجاوز

رد پای تکنولوژی واقعیت مجازی در درمان نوعی ترس (ترس از تجاوز) نیز دیده می شود. در این زمینه مطالعاتی صورت گرفت تا طی یک دوره 6 ماهه میزان اثر بخشی VR تراپی در اختلالات PTSD مشخص شود. علائم PTSD (که توسط پزشک تعیین شده بودند) براساس معیار PTSD پزشک مربوطه مورد ارزیابی قرار گرفتند و نتیجه پیگیری دوره شش ماهه نشان داد که علائم PTSD در بیمار به میزان چشمگیری کاهش یافته است؛ یعنی 67-15 درصد!!

VR تراپی در تشخیص و درمان اختلالات روانی نتایج خوبی به همراه داشته است؛ درمان اختلالاتی همچون تشویش و اضطراب، فوبیاهای خاص مانند ترس از بلندی، ترس از پرواز، ترس از رانندگی، ترس از حشرات، ترس اجتماعی و آگروفوبیا.  درحقیقت، دامنه مقابله با علائم اختلالات نیز مورد آزمایش و بررسی قرار گرفته است.

 

 

محقق و مترجم : عطیه فضلی

منبع : http//:www.ncbi.nlm.mih.gov/pmc/articles/pmc4361984/